فلورگیلان

 

علفهای هرز به عنوان گیاهانی هستند که به طور نا خواسته خارج از مکان اصلی خود میرویند. یعنی اگر در مزرعه گندم ، گیاه ذرت به طور اتفاقی رشد کند مطمئنا" ذرت در غیر مکان خود به عنوان علف هرز محسوب می شود.

یک گیاه به این دلیل علف هرز محسوب می شود که دارای مشخصه هایی است که آنرا از گونه های دیگر گیاهی جدا می کند. 1- تولید بذر فراوان     2- تثبیت سریع در زمین        3- دوره خواب در بذر   4- حفظ قوه نامیه بذرهای دفن شده به مدت طولانی      5- سازگاری در پراکنش       6- داشتن اندامهای رویشی تکثیر شونده و توانایی اشغال مکانهایی که بشر در آنها دست برده است.

علفهای هرز در واقع به عنوان گیاه رقیب و مقاوم و مضر که در فعالیتهای بشری تداخل به وجود   می آورند و نا خواسته اند شناخته می شوند.

تاثیر رقابت علفهای هرز در اوایل فصل رشد چشمگیرتر است زیرا مقادیر ناکافی نور و آب و مواد غذایی در این مرحله سنی گیاه مانع از رشد آن می شود.

علف های هرزی که در ابتدای فصل رشد می رویند نسبت به آنهایی که در انتهای فصل آشکار می شوند کاهش بیشتری در محصول ایجاد می کنند. اگر گیاه زراعی دارای قدرت رقابت خوبی باشد و میزان رشد سریعی هم داشته باشد ، در صورتیکه 4 الی 5 هفته پس از کشت مزرعه را وجین کنیم علف های هرزی که پس از این مدت در مزرعه پدیدار می شوند خسارت چندانی به محصول وارد نمی کنند. ( اهمیت مبارزه پیش رویشی )

گیاه زراعی در مرحله ای خاص از طول دوره رشد حساس به رقابت با علفهای هرز می باشد که دوره بحرانی کنترل علف هرز نامیده می شود. دوره بحرانی کنترل علف هرز در کشت نشایی برنج بین 45-20 روز پس از نشاکاری است. برای جلوگیری از کاهش عملکرد برنج ضروری است که در تمام طول این دوره علف هرز را کنترل کرد . پس از رسیدن گیاه زراعی به 60-45 روز که برنج تثبیت شده ، گیاه خودش قادر است که علف های هرزی که از این مرحله به بعد جوانه می زنند را از رشد باز داشته و مانع از خسارت آنها شود.

در زراعت ذرت و لوبیا و آفتابگردان حدود 7-6 هفته بعد از کشت باید زمین عاری از علف هرز باشد تا در رشد گیاه زراعی خللی وارد نشود.

توانایی کاهش محصول توسط یک بوته در متر مربع گیاه تاج خروس در زراعت سویا 30-25%است.

یک نمونه خاک زراعی که در هر متر مربع آن 200 بذر علف هرز باشد اگر در شرایط مناسب جوانه زنی قرار گیرد و این بذرها سبز شوند در چنین تراکمی از علف هرز محصول گیاهان زراعی ضعیف مانند پیاز به طور کامل از بین می رود و عملکرد گیاهان قوی تر مانند ذرت و سویا نیز در این تراکم علف هرز بیش از 50% کاهش می یابد.

در گذشته وجین علف هرز بخش مهمی از حجم کار کشاورزی را تشکیل میداد . به طوری که گفته شده است :

" کشاورزی یعنی جدال دائمی با علف هرز "

ولی این کار موجب فرسایش نیروی کار واز طرف دیگر موجب اتلاف وقت میگردد.

از سال 1949 استفاده از علف کشها رایج شد و گسترش تدریجی کاربرد علف کشها موجب صرفه جویی در نیروی کار گردید.

امروزه برای علف های هرز ، علف کشهای انتخابی وجود دارد ، یعنی با تشخیص نوع علف هرز میتـــــوان علف کش متناسب با آن را انتخاب نمودو آن علف هرز را کنترل کرد.

در بررسیهایی که روی گونه های گزارش شده در دهه شصت به بعد انجام شده است ، مشاهده می شود که بعضی گونه های جدید وارد منطقه شده و در بعضی جاها گونه های موجود در منطقه از حاشیه مزارع برنج پا را فراتر گذاشته و وارد مزارع برنج شده اند. مثلا" گونه های پیزور Scirpus spp    و Eleocaris mitracarpa    و Fimbristillis litoralis    و ســـل واش Monochoria vaginalis    و ســـرخــس آبـزی آزولا

 Azolla  filiculoides   تا سال 1365 در لیست علفهای هرز شالیزارهای گیلان نبوده و احتمالا" در دهه 70 به بعد واردشالیزارهای استان گیلان شده است. از طرف دیگر بعضی گونه ها نیز قبلا" در داخل مزارع شالی نبوده و در پشته و حاشیه مزارع موجود بود ولی هم اکنون در داخل مزارع مشاهده می شود . مثلا" علف هرز مســـتور

 ( گل آردی )   Eclipta prostrata    .

بعضی گیاهان در سالهای اخیر از کانالها و جویها وارد شالیزارشده اند. روغن واش Potamogeton lucens   و آب تره ( بولاغ اوتی ) Nasturtium officinale   که اکنون در بعضی مناطق یک مشکل جدی رادرشالیزارها به وجود آورده است.

 

در مطالعات مربوط به علفهای هرزهم اکنون مشاهده می شود که در سالهای اخیر هم از نظر تنوع گونه ای و هم از نظر تراکم و تشکیل جمعیت تغییراتی در فلور شالیزارهای گیلان صورت گرفته است . بعضی از علف های هرزی که قبلا" اهمیتی نداشته اند تشکیل جمعیت داده اند و از طرف دیگر چندین گونه به جامعه علف های هرز قبلی اضافه شده است که احتمالا" در آینده نیز این تعداد افزایش خواهد یافت .

نکته مهم این است که اکثر گونه های اخیر عمدتا" از پهن برگ ها و جگن ها هستند ، به طوریکه در بعضی مزارع مزاحمت جدی برای کشاورزان فراهم می کنند.   

 

تراکم جمعیت پهن برگ ها و جگن ها در بعضی مزارع به قدری زیاد است که کشاورزان عـــلاوه بر مصرف علف کش ها به ناچار 2 تا 3 بار با دست وجین می کنند. به عنوان نمونه می توان گفت که در سالهای 1386 تا کنون در منطقه لاهیجان – آستانه _ رشت   گیاه روغن واش و سرخس آزولا، مشکل علف هرز سوروف را تحت الشعاع قرار داده وخود به عنوان یک معضل بزرگ منطقه محسوب می شوند. با توجه به اینکه این علفهای هرز با علف کش های رایج کنونی به خوبی قابل کنترل نیستند ، مبارزه با آنها یک مشکل اساسی در منطــــقه می باشد.

 

بنابراین ملاحظه می شود که تغییراتی در فلور علف های هرز شالیزارهای گیلان به وقوع پیوسته و تنوع گونه ای بیشتر شده و جابجایی از نظر غالب و مغلوب بودن علف های هرز در بعضی نقاط صورت گرفته است. بعضی گونه ها که در گذشته وجود نداشتند و یا به علت تراکم کم چندان اهمیتی نداشتند امروز مهم شده اند و شاید در آینده به عنوان گونه های غالب و مقاوم در منطقه مطرح شوند.

 

به طور کلی علف های هرز دائمی از پهن برگ ها و یا جگن ها که در اراضی باتلاقی بیشتر رویش دارند ، روند افزایش جمعیت بیشتری را طی می کنند.

 

اما علت این تغییرات فلور چیست ؟

1- مصرف مستمر و بسیار زیاد علف کش های نازک برگ

 

حدود 50 سال است که مصرف علف کش در شالیزارهای استان های شمالی رایج شده است . این علف کش ها بیشتر خاصیت نازک برگ کشی دارند و علیه سوروف مصرف می شوندو بعضی هم به طور نسبی روی تعدادی از پهن برگ ها و جگن ها تاثیر دارند. بنابراین می بینیم که کاربرد علف کش ها به ویژه در زراعت برنج در سالهای اولیه مصرف عمدتا" با هدف کنترل سوروف که علف هرز عمومی و غالب شالیزارها بوده ، به ثبت رسیده است. لذا از آن زمان این علف کش ها به طور مستمر مصرف می شوند.

بررسیها نشان داده است که اگر یک روش مبارزه به مدت طولانی به کار گرفته شود گونه های مقاوم به آن روش توسعه می یابند و سرانجام آن روش مبارزه کارایی خود را از دست می دهد.

 در شرایط کنونی گونه هایی از علف های هرز در شالیزار های گیلان توسعه یافتند که دائمی هستند و علف کش های متداول روی آنها تاثیر کمی دارند. البته در سالهای اخیر علف کش های جدید از گروه سولفونیل ها به ثبت رسیده که مقدار مصرف آنها در هکتار کم است و کارایی خوبی روی پهن برگها و جگن ها دارند . 

 

2-گسترش باتلاقی شدن مزارع

 

سد سپید رود در سال 1339 احداث شد. بعد از احداث سد مشکل تامین آب شالیزارهای گیلان تا حد زیادی حل شد . البته در سالهای اخیر که بارشهای جوی کم شده و آب به اندازه کافی در پشت سد ذخیره نمی شود ، کشاورزان در فصل زراعی هنوز با کمبود آب رو برو هستند و در بعضی جاها آب کانالها سهمیه بندی می شود .

 

بهرحال آنچه قابل ذکر است اینست که لایروبی انهار و جویهای آبیاری به ویژه برقراری سیستم فاضلاب در مزارع آنچنانکه در مزارع برنج لازم است رعایت نمی شود و این باعث شده که بعد از بارندگی های سنگین آب اضافی تخلیه نگردد و بسیاری از مزارع به ویژه اراضی ساحلی مشکل ماندابی بروز کند. این مسئله با به کارگیری ماشین آلات کشاورزی و تراکتورها موجب شکستن لایه سطحی زمین شده و سال به سال اراضی باتلاقی گستـــــرش می یابند. با چنین شرایطی طبیعی است که نوع رستنی ها نیز تغییر می یابد .

اقلیم هر ناحیه نوع محصول و نوع رستنی که به عمل می آید را مشخص می کند . اما وضعیت فیزیکی و نوع خاک در نقاط مختلف آن اقلیم تعیین می کند که چه گونه هایی مستعد رویش و تشکیل جمعیت هستند. بنابراین باتلاقی شدن مزارع علاوه بر پیامدهای ناگوار، روی تنوع رستنی ها اثر گذاشته و ممکن است گونه هایی که قبلا" دارای تراکم کم بوده اند و اهمیتی نداشتند را به گونه های غالب و مسئله ساز تبدیل کند.

سرخس آزولا که به عنوان یک گیاه مفید در مزارع برنج مطرح می باشد با ورود به شالیزارهای گیلان بدلیل عدم مدیریت آب ، هم اکنون به عنوان یک معضل بزرگی در آمده که کشاورزان را در زمان بعد از نشا ی برنج با مشکل جدی  روبرو میکند . زیرا در این مرحله که نشاها هنوز کوچک و ضعیف هستند بعد از بارش باران و فروکش کردن آب ، این نشاها توسط آزولا به سمت داخل کشیده شده و خفــــــه می شوند. به همین دلیل کشاورزان به آزولا در اصطلاح خودشان " سرطان مزرعه " می گویند .

کشت  دوم بعد از برداشت برنج از سال‌های قبل در سطوح محدود به صورت پراکنده در استان گیلان مرسوم بود. این کشت تا سال 1370 در سطح حدود1000  هکتار و صرفاً به کشت شبدر و برخی سبزیجات محدود می شد. از سال 1375 به منظور افزایش بهره‌وری و استفاده‌ی بهینه از اراضی، کشت دوم به طور جدی مورد توجه سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفت. سطوح کشت دوم در اراضی شالیزاری استان گیلان طی سالهای 75 الی 86 به شرح زیر می باشد .

سطوح کشت دوم استان گیلان

سال 1386-1375

سالهای برنامه کشت دوم	سطح کشت دوم ( هکتار)
1375	1000
1376	2000
1377	2778
1378	2293
1379	7731
1380	10800
1381	13956
1382	23283
1383	25198
1384	23079
1385	30194
1386	41363

 

 به منظور حفظ کشاورزی پایدار ، ارتقاء تولید، ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی کشاورزان، افزایش درآمد مالی، کاهش خروج ارز ازکشور، رعایت مسائل تناوب و درنتیجه حفظ محیط زیست،برنامه‌ریزی و مدیریت کشت دوم در اراضی شالیزاری استان به گونه‌ای تدوین شد که هر کشتی به تناسب اکوسیستم خاص منطقه مورد بررسی قرار گرفت. از 230هزار هکتار اراضی شالیزاری 160 هزار هکتار آن مساعد برای کشت دوم می باشد.  در حال حاضر کشاورزان این استان در فاصله‌ زمانی بین دو کشت برنج که حدود 7 ماه از سال به طول می‌انجامد، اقدام به کشت انوع محصولات زراعی شامل کلزا ، باقلابرکت ، پاچ باقلا ، سیر ، ترب ، سبزیجات برگی غده ای ، گندم ، جو ، شبدر ، سورگوم و، راتون و ... می‌کنند.

 

کشت دوم در مزارع برنج - علوفه جو - رستم آباد - پاییز 87

جمعیت روبه رشد کشور و محدودیت اراضی قابل   کشت   در استان، دست‌اندرکاران تولید محصولات کشاورزی را به سوی بهره‌وری بیش‌تر در واحد سطح(به منظور رفع نیازبه علوفه و تولیدات دامپروری )سوق می‌دهد. اگر چه در حال حاضر با توجه به ثابت بودن سطح اراضی قابل کشت استان ، افزایش تولید در واحد سطح راه منطقی به نظر می‌رسد، در شرایط اقلیمی گیلان علاوه بر روش فوق از طریق بالابردن ضریب کشت(تحت عنوان کشت دوم) می‌توان در تأمین بخش عمده‌ای از مواد غذایی  و نیازهای کشور گام برداشت.

 

 

 

.

 

کشت یونجه در باغات زیتون - منجیل - دی ماه 87

 

اما کشت دوم در شالیزار با مشکلاتی مواجه است که عبارتند از: انجام نشدن عملیات زیربنایی در سطح گسترده ، شرایط اقلیمی منطقه ، میزان بارندگی های فراوان در کشت پاییزه  ، آب‌گیر بودن بخش زیادی ازشالیزارها ، ضعف بنیه مالی کشاورزان، پراکنده و کوچک‌بودن زمین‌ها ، کمبودماشین‌آلات کشاورزی مناسب برای اجرای کشت دوم ، کم‌رنگ بودن تحقیقات در خصوص معرفی ارقام مناسب محصولات کشت دوم و بررسی روش‌های بهینه کاشت و داشت و برداشت ، محصور نبودن اراضی شالیزاری ، کمبود وسایل نقلیه خاص ، مشاع‌بودن مزارع شالیزاری و عدم هماهنگی زارعان جهت انجام کشت دوم ، بیمه نبودن بیشتر محصولات زراعی کشت دوم ،  سبب می‌شود بسیاری از مزرعه‌ها بعد از برداشت برنج بدون استفاده بماند.

انشاالله در سالهای آینده کارشناسان جوان کشاورزی و مهندسین ناظر بتوانند راه حل این مشکل عظیم را که معضل بزرگی در استان است جهت کم شدن بیکاری و افزایش بهره وری پیدا نمایند